1 00:00:18,000 --> 00:00:19,000 To jest Hubblecast! 2 00:00:19,000 --> 00:00:23,000 Wiadomości i zdjęcia z, należącego do NASA/ESA, Kosmicznego Teleskopu Hubble'a. 3 00:00:23,000 --> 00:00:28,000 Podróżując poprzez czas i przestrzeń z naszym gospodarzem doktorem J., znanym również jako dr Joe Liske. 4 00:00:28,000 --> 00:00:36,000 Cześć i witajcie w tym czwartym specjalnym odcinku Hubblecast, związanym z obchodami Międzynarodowego Roku Astronomii 2009. 5 00:00:36,000 --> 00:00:42,000 W ostatnim odcinku zobaczyliśmy jak postęp technologiczny lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zrewolucjonizował astronomię. 6 00:00:42,000 --> 00:00:50,000 Dziś omówimy jak na przestrzeni lat, począwszy od odręcznych szkiców, a skończywszy na elektronicznych detektorach, astronomowie wykryli światło i dokonali jego pomiaru. 7 00:00:53,000 --> 00:00:59,000 400 lat temu, kiedy Galileusz chciał pokazać innym to, co zobaczył przez swój teleskop, musiał sporządzić odręczne rysunki. 8 00:00:59,000 --> 00:01:02,000 Usianą bliznami twarz Księżyca. 9 00:01:02,000 --> 00:01:05,000 Taniec księżyców Jowisza. 10 00:01:07,000 --> 00:01:08,000 Plamy słoneczne, 11 00:01:09,000 --> 00:01:11,000 lub gwiazdy w konstelacji Oriona. 12 00:01:11,000 --> 00:01:15,000 Zebrał więc swoje szkice i opublikował je w niewielkiej książce zatytułowanej "Gwiezdny Posłaniec" (The Starry Messenger). 13 00:01:15,000 --> 00:01:19,000 To był jedyny sposób, w jaki Galileusz mógł się podzielić swymi odkryciami z innymi. 14 00:01:19,000 --> 00:01:23,000 Przez ponad dwa stulecia astronomowie musieli być również artystami. 15 00:01:23,000 --> 00:01:27,000 Spoglądając przez okulary swoich teleskopów, wykonali szczegółowe szkice tego, co ujrzeli. 16 00:01:27,000 --> 00:01:30,000 Surowy krajobraz Księżyca. 17 00:01:30,000 --> 00:01:33,000 Burzę w atmosferze Jowisza. 18 00:01:33,000 --> 00:01:35,000 Subtelny welon gazu w odległej mgławicy. 19 00:01:35,000 --> 00:01:39,000 Czasami jednak nadinterpretowywali to, co zobaczyli. 20 00:01:39,000 --> 00:01:46,000 Ciemne, liniowe struktury na powierzchni Marsa uznane zostały za kanały, sugerując tym samym obecność cywilizowanego życia na powierzchni czerwonej planety. 21 00:01:46,000 --> 00:01:50,000 Dziś wiemy, że kanały były jedynie optyczną iluzją. 22 00:01:50,000 --> 00:02:01,000 Tym, czego naprawdę potrzebowali astronomowie był obiektywny sposób rejestracji światła zebranego przez teleskop, i to zanim tak uzyskana informacja przejdzie przez ich umysły i przybory do szkicowania. 23 00:02:01,000 --> 00:02:04,000 Na ratunek przyszła fotografia. 24 00:02:06,000 --> 00:02:07,000 Pierwszy dagerotyp Księżyca. 25 00:02:07,000 --> 00:02:10,000 Został wykonany w 1840 roku przez Henry'ego Draper'a. 26 00:02:10,000 --> 00:02:17,000 Fotografia miała mniej niż 15 lat, ale astronomowie korzystali już z jej rewolucyjnych możliwości. 27 00:02:17,000 --> 00:02:20,000 Zatem jak działała fotografia? 28 00:02:20,000 --> 00:02:26,000 Cóż, światłoczuła emulsja płyty fotograficznej zawierała maleńkie drobiny chlorku srebra. 29 00:02:26,000 --> 00:02:29,000 Po wystawieniu na światło, stawały się ciemne. 30 00:02:29,000 --> 00:02:35,000 W rezultacie powstawał negatyw nieba z ciemnymi gwiazdami na jasnym tle. 31 00:02:35,000 --> 00:02:40,000 Jednak prawdziwą zaletą płyty fotograficznej był bardzo długi czas ekspozycji, sięgający wielu godzin. 32 00:02:40,000 --> 00:02:45,000 Kiedy spoglądacie własnymi oczyma na nocne niebo, gdy już przyzwyczają się do ciemności, 33 00:02:45,000 --> 00:02:49,000 patrząc dłużej wcale nie widzicie więcej gwiazd. 34 00:02:49,000 --> 00:02:52,000 Jednak dla płyty fotograficznej nie stanowi to problemu. 35 00:02:52,000 --> 00:02:55,000 Przez wiele godzin możecie zbierać i zwiększać ilość światła. 36 00:02:55,000 --> 00:02:59,000 Tak więc dłuższa ekspozycja ujawnia coraz więcej gwiazd. 37 00:02:59,000 --> 00:03:04,000 Więcej. Więcej. I znów więcej. 38 00:03:05,000 --> 00:03:11,000 W latach pięćdziesiątych teleskop Schmidta w Obserwatorium Palomar został użyty do sfotografowania całego północnego nieba. 39 00:03:11,000 --> 00:03:16,000 Wykorzystano prawie 2000 płyt fotograficznych, z których każda poddana była ekspozycji przez niemal godzinę. 40 00:03:16,000 --> 00:03:19,000 Skarbnica odkrycia. 41 00:03:19,000 --> 00:03:23,000 Fotografia przekształciła astronomię obserwacyjną w prawdziwą naukę. 42 00:03:23,000 --> 00:03:28,000 Obiektywną, miarodajną i odtwarzalną. 43 00:03:28,000 --> 00:03:32,000 Jednak srebro było powolne. Wymagało cierpliwości. 44 00:03:34,000 --> 00:03:36,000 Rewolucja cyfrowa wszystko zmieniła. 45 00:03:36,000 --> 00:03:41,000 Silikon zastąpił srebro. Piksele zastąpiły ziarna. 46 00:03:43,000 --> 00:03:46,000 Nawet w amatorskich aparatach nie są już stosowane klisze fotograficzne. 47 00:03:46,000 --> 00:03:54,000 Zamiast tego zdjęcia rejestrowane są na światłoczuły chip: przyrząd o sprzężeniu ładunkowym, w skrócie CCD (charge coupled device). 48 00:03:54,000 --> 00:03:58,000 Profesjonalne przetworniki CCD są niezwykle wydajne. 49 00:03:58,000 --> 00:04:05,000 Aby były jeszcze czulsze są schładzane do bardzo niskiej temperatury przy użyciu ciekłego azotu. 50 00:04:05,000 --> 00:04:11,000 Prawie każdy foton jest rejestrowany. W rezultacie czasy ekspozycji mogą być znacznie krótsze. 51 00:04:12,000 --> 00:04:19,000 To, co Palomar Observatory Sky Survey uzyskał w godzinę, przetwornik CCD może uzyskać w ciągu kliku krótkich minut. 52 00:04:19,000 --> 00:04:22,000 Używając mniejszego teleskopu. 53 00:04:22,000 --> 00:04:25,000 Rewolucja silikonowa prędko się nie skończy. 54 00:04:25,000 --> 00:04:30,000 Astronomowie skonstruowali olbrzymie kamery CCD o rozdzielczości tysięcy milionów pikseli, 55 00:04:30,000 --> 00:04:33,000 a kolejne niewątpliwie niebawem się pojawią. 56 00:04:35,000 --> 00:04:39,000 Dużą przewagą cyfrowych zdjęć jest to, że są, cóż, cyfrowe. 57 00:04:39,000 --> 00:04:42,000 Wszystkie są gotowe do pracy z naszymi komputerami. 58 00:04:42,000 --> 00:04:47,000 Astronomowie korzystają ze specjalistycznego oprogramowania, aby przetworzyć obserwacje nieba. 59 00:04:47,000 --> 00:04:54,000 Rozciągnięcie lub poprawa kontrastu ujawnia najsłabsze szczegóły mgławic lub galaktyk. 60 00:04:54,000 --> 00:05:00,000 Poprawki kodowania koloru i wyłaniają się struktury, które w przeciwnym razie trudno byłoby dostrzec. 61 00:05:00,000 --> 00:05:06,000 Ponadto połączenie kilku zdjęć tego samego obiektu, wykonanych przy użyciu różnych filtrów koloru 62 00:05:06,000 --> 00:05:13,000 może przyczynić do stworzenia kompozycji, która zaciera granicę między nauką i sztuką. 63 00:05:13,000 --> 00:05:16,000 Wy także możecie korzystać z dobrodziejstw cyfrowej astronomii. 64 00:05:16,000 --> 00:05:22,000 Nigdy wcześniej odkopanie i podziwianie niezwykłych zdjęć kosmosu nie było tak łatwe. 65 00:05:22,000 --> 00:05:26,000 Od zdjęć Wszechświata dzieli was jedynie kliknięcie myszą! 66 00:05:27,000 --> 00:05:34,000 Obecnie niebo obserwują zrobotyzowane teleskopy, wyposażone w czułe elektroniczne detektory. 67 00:05:35,000 --> 00:05:41,000 Teleskop Sloan'a w Nowym Meksyku sfotografował i skatalogował ponad sto milionów ciał niebieskich, 68 00:05:41,000 --> 00:05:48,000 mierząc odległości do milionów galaktyk oraz odkrył setki tysięcy nowych kwazarów. 69 00:05:48,000 --> 00:05:54,000 Jednak jedna obserwacja nie wystarczy. Wszechświat jest nieustannie zmieniającym się miejscem. 70 00:05:54,000 --> 00:05:59,000 Lodowe komety nadlatują i odlatują, pozostawiając rozrzucone szczątki w swoich śladach. 71 00:06:01,000 --> 00:06:03,000 Asteroidy śmigają. 72 00:06:03,000 --> 00:06:10,000 Odległe planety orbitują wokół swoich gwiazd macierzystych, chwilowo blokując część światła gwiazdy. 73 00:06:10,000 --> 00:06:14,000 Supernowe wybuchają, podczas gdy gdzie indziej rodzą się nowe gwiazdy. 74 00:06:16,000 --> 00:06:23,000 Pulsary mrugają, rozbłyski gamma detonują, czarne dziury rozrastają się. 75 00:06:25,000 --> 00:06:32,000 Aby śledzić te wspaniałe spektakle natury, astronomowie chcą przeprowadzać coroczne obserwacje całego nieba, 76 00:06:32,000 --> 00:06:35,000 lub co miesiąc, albo dwa razy w tygodniu. 77 00:06:35,000 --> 00:06:40,000 Taki jest przynajmniej ambitny cel Wielkiego Synoptycznego Teleskopu Badawczego (Large Synoptic Survey Telescope). 78 00:06:40,000 --> 00:06:49,000 Jeśli budowa zakończy się w 2015 roku, trzy gigapikselowa kamera otworzy okno internetowej kamery na Wszechświat. 79 00:06:49,000 --> 00:06:57,000 Co trzy noce, ten refleksyjny teleskop będzie fotografował prawie całe niebo, spełniając coś więcej niż marzenia astronomów. 80 00:07:01,000 --> 00:07:04,000 Dziękuję, że dołączyliście do mnie w tym czwartym odcinku specjalnej serii. 81 00:07:04,000 --> 00:07:10,000 Następnym razem, zobaczymy jak teleskopy badają Wszechświat, którego nie możemy ujrzeć własnym wzrokiem. 82 00:07:10,000 --> 00:07:13,000 Tu dr J., wylogowuję się z HubbleCast. 83 00:07:13,000 --> 00:07:17,000 Jeszcze raz natura zaskoczyła nas przekraczając nasze najśmielsze wyobrażenia. Tłumaczenie — Mirosław Wójcik.