1 00:00:01,000 --> 00:00:05,000 Większość gwiazd we Wszechświecie jest małych i nieistotnych, 2 00:00:05,000 --> 00:00:09,000 zakończą one swoje życie bez większych fajerwerków. 3 00:00:10,000 --> 00:00:14,000 Jednak niektóre rozświetlają niebo pod koniec swojego życia 4 00:00:14,000 --> 00:00:19,000 i wtedy opowiadają nam nie tylko o życiu gwiazd: 5 00:00:19,000 --> 00:00:23,000 tworzą elementy składowe życia 6 00:00:23,000 --> 00:00:28,000 i pomagają nam poznać historię Wszechświata. 7 00:00:45,000 --> 00:00:48,000 Odcinek 64: A wszystko zakończy się wybuchem! 8 00:00:48,000 --> 00:00:51,000 ...spalenie dr J 9 00:00:53,000 --> 00:00:56,000 przedstawia dr J, a.k.a. dr Joe Liske 10 00:00:58,000 --> 00:01:04,000 W naszej galaktyce, w Drodze Mlecznej istnieje około 200 miliardów gwiazd. 11 00:01:04,000 --> 00:01:08,000 Chociaż nikt naprawdę nie wie ile ich jest 12 00:01:10,000 --> 00:01:14,000 Jedno wiadomo na pewno, mała część z nich 13 00:01:14,000 --> 00:01:19,000 posiada nieproporcjonalnie duży wpływ na resztę galaktyki. 14 00:01:19,000 --> 00:01:23,000 Podobne gwiazdy w innych galaktykach nauczyły nas wiele 15 00:01:23,000 --> 00:01:25,000 o ewolucji Wszechświata. 16 00:01:26,000 --> 00:01:29,000 To gwiazdy, które kończą swoje życie jako supernowe, 17 00:01:29,000 --> 00:01:34,000 to działka astronomii, dla której Teleskop Hubble'a wiele zrobił 18 00:01:34,000 --> 00:01:37,000 od początku swojej działalności w 1990 roku. 19 00:01:38,000 --> 00:01:42,000 Teraz supernowe dzielą się na dwie duże kategorie 20 00:01:42,000 --> 00:01:45,000 Aby zrozumieć co się dzieje w pierwszej kategorii 21 00:01:45,000 --> 00:01:50,000 należy sobie uświadomić, że gwiazda jest bardzo zrównoważonym obiektem 22 00:01:50,000 --> 00:01:54,000 Ciśnienie reakcji nuklearnych wewnątrz gwiazdy 23 00:01:54,000 --> 00:01:57,000 jest równoważone jej grawitacją 24 00:01:57,000 --> 00:02:01,000 Gdy naprawdę masywna gwiazda wyczerpie zapasy swojego paliwa 25 00:02:01,000 --> 00:02:04,000 ciśnienie w jej wnętrzu gwałtownie spada, 26 00:02:04,000 --> 00:02:06,000 i gwiazda się zapada do swojego wnętrza, 27 00:02:06,000 --> 00:02:07,000 a następnie wybucha! 28 00:02:08,000 --> 00:02:12,000 Drugi typ supernowej obejmuje białe karły, 29 00:02:12,000 --> 00:02:15,000 które są pozostałościami gwiazd takich jak Słońce. 30 00:02:15,000 --> 00:02:19,000 Zazwyczaj biały karzeł jest bardzo stabilną gwiazdą, 31 00:02:19,000 --> 00:02:22,000 jednak gdy znajduje się w pobliżu innej gwiazdy 32 00:02:22,000 --> 00:02:25,000 może przyciągać materię ze swojego sąsiada 33 00:02:25,000 --> 00:02:28,000 stopniowo zwiększając swoją masę 34 00:02:28,000 --> 00:02:30,000 ...aż w końcu... 35 00:02:30,000 --> 00:02:34,000 ...osiąga krytyczną masę, która powoduje termonuklearny... 36 00:02:34,000 --> 00:02:36,000 wybuch! 37 00:02:39,000 --> 00:02:42,000 Supernowe są rzadkie 38 00:02:42,000 --> 00:02:48,000 Galaktyki takie jak nasza mogą liczyć na zaledwie kilka na sto lat. 39 00:02:48,000 --> 00:02:53,000 Ostatnia zaobserwowana w Drodze Mlecznej wybuchła w 1604 roku 40 00:02:53,000 --> 00:03:00,000 Zauważył ją wielki astronom Johannes Kepler na kilka lat przed wynalezieniem teleskopu. 41 00:03:02,000 --> 00:03:06,000 Wiemy, że od tego czasu już kilka supernowych 42 00:03:06,000 --> 00:03:09,000 wybuchło w Drodze Mlecznej, 43 00:03:09,000 --> 00:03:12,000 ponieważ możemy obserwować pozostałości po wybuchach 44 00:03:12,000 --> 00:03:15,000 Jednak nigdy nie mieliśmy okazji zaobserwować samego wybuchu 45 00:03:15,000 --> 00:03:18,000 ponieważ w tym czasie były one przesłonięte przez pył 46 00:03:18,000 --> 00:03:23,000 i właśnie dlatego żadnej supernowej wewnątrz Drogi Mlecznej 47 00:03:23,000 --> 00:03:28,000 nie zaobserwowano od wynalezienia teleskopu. 48 00:03:28,000 --> 00:03:31,000 Zamiast siedzieć i czekać na wybuch 49 00:03:31,000 --> 00:03:34,000 astronomowie postanowili zwiększyć swoje szanse 50 00:03:34,000 --> 00:03:38,000 poprzez rozszerzenie poszukiwania daleko poza naszą galaktyką 51 00:03:38,000 --> 00:03:42,000 Zatem skoro mówimy o bardzo małym i odległym wydarzeniu 52 00:03:42,000 --> 00:03:47,000 potrzebujemy teleskopu, który może zapewnić ekstremalnie dokładne obrazy: 53 00:03:47,000 --> 00:03:50,000 teleskopu takiego jak Teleskop Hubble'a. 54 00:03:51,000 --> 00:03:56,000 Najsłynniejszy wybuch supernowej, którą bezpośrednio zaobserwował Hubble 55 00:03:56,000 --> 00:04:01,000 jest śmierć ogromnej gwiazdy w Wielkim Obłoku Magellana 56 00:04:01,000 --> 00:04:06,000 Swiatło pierwszego wybuchu dotarło do Ziemi w 1987 roku, 57 00:04:06,000 --> 00:04:10,000 na kilka lat przed uruchomieniem teleskopu Hubble'a. 58 00:04:10,000 --> 00:04:16,000 Jednak zdjęcia ewoluującej supernowej wykonane przez Teleskop Hubble'a w ciągu ostatnich 25 lat 59 00:04:16,000 --> 00:04:20,000 stworzyły podstawę do zrozumienia tego zjawiska. 60 00:04:21,000 --> 00:04:26,000 Astronomowie mieli możliwość szczegółowego badania złożonej eksplozji 61 00:04:26,000 --> 00:04:33,000 pokazując jak fala pochodząca od eksplodującej gwiazdy oddziaływuje na gaz ją otaczający, 62 00:04:33,000 --> 00:04:35,000 rozświetlając go 63 00:04:37,000 --> 00:04:43,000 Dalsze supernowe nie mogą być tak szczegółowo obserwowane jak 1987A, 64 00:04:43,000 --> 00:04:45,000 jednak Teleskop Hubble'a stanowi wielką pomoc w tym względzie 65 00:04:46,000 --> 00:04:50,000 Dzięki temu, że teleskop Hubble'a znajduje się już na orbicie od ponad 20 lat 66 00:04:50,000 --> 00:04:55,000 astronomowie byli w stanie wykonać zdjęcia galaktyk sprzed i po wybuchu, 67 00:04:55,000 --> 00:04:59,000 dzięki czemu mogli badać gwiazdy tuż przed wybuchem. 68 00:04:59,000 --> 00:05:02,000 Obserwacje tego rodzaju mogą nam powiedzieć 69 00:05:02,000 --> 00:05:06,000 bardzo dużo o stanie gwiazdy tuż przed jej wybuchem. 70 00:05:10,000 --> 00:05:14,000 Oprócz informacji o gwieździe, która właśnie umarła, 71 00:05:14,000 --> 00:05:18,000 supernowe stanowią doskonałe narzędzia do badania kosmosu. 72 00:05:18,000 --> 00:05:22,000 Supernowe, które powstają wskutek wybuchu białych karłów 73 00:05:22,000 --> 00:05:28,000 mają wyjątkową własność: wszystkie charakteryzuje niezmienna jasność 74 00:05:32,000 --> 00:05:38,000 Oznacza to, że dzięki ich jasności w teleskopie możemy się dowiedzieć jak daleko się znajdują, 75 00:05:38,000 --> 00:05:45,000 dokładnie tak jak lampy przy drodze, które wydają się jasne gdy jesteśmy blisko i ciemne gdy jesteśmy daleko. 76 00:05:54,000 --> 00:05:57,000 Supernowe są wyjątkowo jasne 77 00:05:57,000 --> 00:06:03,000 w rzeczywistości są tak jasne, że często świecą bardziej niż całe galaktyki 78 00:06:03,000 --> 00:06:10,000 i dlatego stosunkowo łatwo je wykryć, nawet jeżeli znajdują się w ogromnych od nas odległościach. 79 00:06:10,000 --> 00:06:14,000 W 2011 roku Nagroda Nobla w fizyce powędrowała do dwóch zespołów, 80 00:06:14,000 --> 00:06:19,000 które zmierzyły jasność wielu supernowych w celu ustalenia ich odległości 81 00:06:19,000 --> 00:06:25,000 Ustalili, że dalekie supernowe są zaskakująco słabe, 82 00:06:25,000 --> 00:06:29,000 Oznaczało to, że znajdowały się one jeszcze dalej niż oczekiwano 83 00:06:29,000 --> 00:06:33,000 Wiedzieliśmy już, że Wszechświat się rozszerza, 84 00:06:33,000 --> 00:06:38,000 jednak te badania dowiodły, że rozszerzanie przyspiesza, 85 00:06:38,000 --> 00:06:41,000 a to już było dla naukowców niespodzianką. 86 00:06:42,000 --> 00:06:45,000 To jest naprawdę najnowocześniejsza nauka 87 00:06:45,000 --> 00:06:48,000 Astronomowie nadal badają odległe supernowe, 88 00:06:48,000 --> 00:06:51,000 aby lepiej zrozumieć rozszerzanie się Wszechświata. 89 00:06:51,000 --> 00:06:54,000 Teleskop Hubble'a odgrywa znaczącą rolę w tej grze; 90 00:06:54,000 --> 00:07:00,000 Całkiem niedawno dokonał kolejnego odkrycia obserwując jak dotąd najdalszą odkrytą supernową tego typu 91 00:07:00,000 --> 00:07:08,000 znajduje się ona tak daleko, że światło podróżowało do nas ponad 9 miliardów lat - 92 00:07:08,000 --> 00:07:11,000 to dwie trzecie wieku Wszechświata. 93 00:07:15,000 --> 00:07:23,000 Bliżej domu, Teleskop Hubble'a odegrał znaczącą rolę w obrazowaniu pozostałości po supernowych, 94 00:07:23,000 --> 00:07:28,000 chociaż są one jasne przez bardzo krótki okres czasu, 95 00:07:28,000 --> 00:07:32,000 a ruch fali uderzeniowej widziany jest zaledwie przez kilka lat, 96 00:07:32,000 --> 00:07:36,000 to pozostałości chmur pyłu widoczne są przez tysiąclecia. 97 00:07:39,000 --> 00:07:45,000 Ich wpływ na otaczający gaz międzygwiezdny trwa jeszcze dłużej 98 00:07:45,000 --> 00:07:51,000 a to oznacza, że chociaż żaden teleskop nie zaobserwował supernowej w naszej galaktyce, 99 00:07:51,000 --> 00:07:54,000 to obserwowano wiele pozostałości po nich. 100 00:07:56,000 --> 00:08:01,000 Wyraźne zdjęcia z Teleskopu Hubble'a ukazujące ich złożoną budowę 101 00:08:01,000 --> 00:08:06,000 pomagają nam katalogować procesy mające miejsce podczas ich tworzenia. 102 00:08:08,000 --> 00:08:16,000 Co więcej, chmury pozostałości przypominają nam jak wielką rolę supernowe odgrywają w tworzeniu wszystkiego co znajduje się wokół nas 103 00:08:16,000 --> 00:08:24,000 Reakcje nuklearne wewnątrz gwiazd oraz w trakcie wybuchów, są źródłem większości pierwiastków znajdowanych w naturze, 104 00:08:24,000 --> 00:08:27,000 włącznie z węglem w naszych ciałach, tlenem którym oddychamy, 105 00:08:27,000 --> 00:08:32,000 oraz żelazem i krzemem na planecie, na której żyjemy. 106 00:08:32,000 --> 00:08:36,000 Tak więc, chociaż mówią nam mnóstwo o przeszłym i przyszłym rozszerzaniu się Wszechświata, 107 00:08:36,000 --> 00:08:41,000 supernowe uczą nas także czegoś dużo bardziej istotnego. 108 00:08:41,000 --> 00:08:45,000 Mówią nam skąd przyszliśmy. 109 00:08:45,000 --> 00:08:48,000 Tu dr J, to już wszystko w dzisiejszym Hubblecast. 110 00:08:48,000 --> 00:08:52,000 Jeszcze raz nauka zaskoczyła nas bardziej niż wyobraźnia. 111 00:08:54,000 --> 00:08:58,000 Hubblecast powstaje w ESA/Hubble w Europejskim Obserwatorium Południowym w Niemczech. 112 00:08:58,000 --> 00:09:04,000 Misja Hubble to międzynarodowy projekt NASA oraz Europejskiej Agencji Kosmicznej. 113 00:09:04,000 --> 00:09:08,000 www.spacetelescope.org 114 00:09:12,000 --> 00:09:15,000 Transkrypcja: ESA/Hubble. Tłumaczenie: Radosław Kosarzycki