1 00:00:09,500 --> 00:00:11,500 De Hubble ruimtetelescoop, 2 00:00:11,500 --> 00:00:15,500 is verreweg de beroemdste telescoop in de geschiedenis. En terecht. 8 00:00:15,500 --> 00:00:18,500 Hubble heeft zo veel astronomische onderwerpen doen opbloeien. 9 00:00:19,500 --> 00:00:22,500 In moderne maatstaf is Hubble's spiegel eigenlijk maar vrij klein. 10 00:00:22,500 --> 00:00:29,000 Het is slechts ongeveer 2,4 meter lang. Maar zijn positie is echt perfect. 11 00:00:29,500 --> 00:00:32,500 Hoog verheven, buiten het vertroebelende effect van onze atmosfeer, 12 00:00:32,500 --> 00:00:35,000 heeft het een uitzonderlijk scherp zicht op het heelal. 13 00:00:35,500 --> 00:00:39,500 En bovendien, Hubble kan ultraviolet en bijna-infrarood licht zien. 14 00:00:40,00 --> 00:00:45,500 Dit licht kan simpelweg niet door telescopen op aarde gedetecteerd worden, omdat het wordt geblokkeerd door de atmosfeer. 15 00:00:46,500 --> 00:00:54,500 Cameras en spectografen, -sommige zo groot als een telefooncel- scheiden en registreren dit licht van ver gelegen kosmische gebieden. 16 00:00:56,000 --> 00:00:59,500 Net als elke andere telescoop op aarde, wordt Hubble ook vernieuwd van tijd tot tijd. 17 00:01:00,500 --> 00:01:04,000 In de ruimte wandelende astronauten vervullen de onderhoudswerkzaamheden. 18 00:01:04,000 --> 00:01:09,500 Gebroken onderdelen worden gerepareerd en oudere instrumenten worden vervangen door nieuwere met de nieuwste technologie. 19 00:01:11,000 --> 00:01:14,000 Hubble heeft de ontwikkeling van astronomische observaties een enorme impuls gegeven. 20 00:01:14,000 --> 00:01:17,500 En het heeft ons begrip van de kosmos getransformeerd. 21 00:01:20,500 --> 00:01:25,500 Met zijn goede zicht, heeft Hubble seizoensgebonden veranderingen op Mars waargenomen .. 22 00:01:27,000 --> 00:01:29,500 een komeet op Jupiter zien inslaan ... 23 00:01:31,000 --> 00:01:36,500 Saturnus' ringen kunnen waarnemen, meekijkend in de richting van haar vlak ... 24 00:01:38,000 --> 00:01:41,000 en zelfs het oppervlak van de kleine Pluto gezien. 25 00:01:41,500 --> 00:01:44,500 Het onthulde de bestaancyclus van sterren, 26 00:01:44,500 --> 00:01:50,500 van hun vorming en baby-jaren in een kraamkamer van gaswolken vol sterrenstof, 27 00:01:50,500 --> 00:01:53,500 helemaal tot aan hun uiteindelijke vaarwel: 28 00:01:53,500 --> 00:01:58,500 als een uitgebrande ster die langzaam een delicate nevel het heelal inblaast, 29 00:01:58,500 --> 00:02:05,000 of als een gigantische SuperNova-explosie waarbij het bijna helderder schijnt dan het hele omliggende sterrenstelsel. 30 00:02:06,000 --> 00:02:10,500 Diep in de Orion nevel, heeft Hubble zelfs de voedingsbodem voor nieuwe zonnestelsels gezien: 31 00:02:11,500 --> 00:02:16,500 stoffige schijven rond nieuwgeboren sterren die weldra zouden kunnen condenseren tot planeten. 32 00:02:16,500 --> 00:02:25,500 De ruimtetelescoop bestudeerde duizenden individuele sterren in gigantische, bolvormige clusters, (de oudste stellaire families in het heelal). 33 00:02:27,500 --> 00:02:29,500 En sterrenstelsels, natuurlijk. 34 00:02:29,500 --> 00:02:32,500 Nooit eerder hebben astronomen zoveel detail gezien. 35 00:02:33,500 --> 00:02:39,500 Majestueuze spiralen, banen sterrenstof die licht absorberen, geweldadige botsingen. 36 00:02:42,000 --> 00:02:45,500 Extreem lange sluitertijden van leeg-ogende hemelgebieden 37 00:02:45,500 --> 00:02:50,500 hebben zelfs duizenden vage sterrenstelsels laten zien, miljarden lichtjaren ver weg: 38 00:02:51,000 --> 00:02:54,500 fotonen die uitgestoten werden toen het heelal nog heel jong was. 39 00:02:55,000 --> 00:03:01,500 Een venster dat een blik in het verre verleden geeft, en nieuw inzicht uitstraalt op de zich aldoor ontwikkelende kosmos. 40 00:03:03,000 --> 00:03:05,500 Hubble is niet de enige telescoop in de ruimte .. 41 00:03:06,000 --> 00:03:10,500 Dit is NASA’s Spitzer ruimtetelescoop, gelanceerd in august 2003. 42 00:03:10,500 --> 00:03:14,500 In zekere zin, Hubble's equivalent voor het infrarode spectrum. 43 00:03:15,000 --> 00:03:18,000 Spitzer's spiegel heeft een diameter van slechts 85 cm. 44 00:03:19,000 --> 00:03:23,000 Maar de telescoop heeft een groot hitteschild die hem beschermt tegen de zon. 45 00:03:23,500 --> 00:03:27,500 En zijn detectoren zitten weggewerkt in een kolf, gevuld met vloeibaar helium. 46 00:03:28,000 --> 00:03:35,000 Zo worden de detectoren gekoeld tot enkele graden boven het absolute nulpunt, waardoor ze zeer gevoelig worden. 47 00:03:36,500 --> 00:03:39,500 Spitzer heeft een heelal laten zien vol sterrenstof. 48 00:03:39,500 --> 00:03:45,000 Donkere, doorschijnende stofwolken gloeien in het infrarode spectrum, als ze van binnenuit worden verhit. 49 00:03:45,500 --> 00:03:51,000 Schokgolven van botsingen van sterrenstelsels werpen sterrenstof om zich heen in sprekende ringen en staarten door getijdeninteractie, 50 00:03:51,000 --> 00:03:54,500 nieuwe lokaties waar sterren geformeerd kunnen worden. 51 00:03:56,000 --> 00:03:59,500 Sterrenstof ontstaat ook bij het bestaanseinde van een ster. 52 00:04:00,000 --> 00:04:05,500 Spitzer ontdekte dat planetaire nevels en restanten van supernova's, vol stoffig materiaal zijn, 53 00:04:05,500 --> 00:04:08,500 de vereiste bouwstenen van toekomstige planeten. 54 00:04:09,000 --> 00:04:13,500 Op andere infrarood golflengten, kan Spitzer ook dwars door stoffige wolken heen kijken, 55 00:04:13,500 --> 00:04:17,000 en de sterren onthullen die zich er binnenin bevinden. 56 00:04:19,000 --> 00:04:24,000 Tenslotte, de spectografen van de ruimtetelescoop hebben de atmosferen van exoplaneten (die buiten ons zonnestelsel) bestudeerd - 57 00:04:24,500 --> 00:04:29,500 gasvormige giganten (zoals onze Jupiter), die om hun centrale grotere ster racen, in slechts een paar dagen. 58 00:04:31,500 --> 00:04:34,000 En wat dan ten aanzien van X-rays en Gamma-rays? 59 00:04:34,500 --> 00:04:36,500 Wel, die worden volledig geblokkeerd door de Aardse atmosfeer. 60 00:04:36,500 --> 00:04:38,500 En daarom zouden astronomen, zonder de ruimtetelescopen, 61 00:04:38,500 --> 00:04:42,000 dus volledig blind zijn voor deze energieke stralingssoorten. 62 00:04:44,500 --> 00:04:50,000 X-ray en Gamma-ray ruimtetelescopen onthullen het hete, energieke en geweldadige heelal 63 00:04:50,000 --> 00:04:56,000 met sterrenclusters, zwarte gaten, supernova-explosies, en botsingen van sterrenstelsels. 64 00:04:59,500 --> 00:05:01,500 Ze zijn echter erg moeilijk om te produceren. 65 00:05:01,500 --> 00:05:05,000 Energieke straling straalt dwars door een conventionele spiegel heen. 66 00:05:05,500 --> 00:05:10,500 X-rays, komen alleen dan in focus als de spiegels in puur goud omhuld zijn. 67 00:05:10,500 --> 00:05:15,000 En Gamma-rays, worden bestudeerd met ingewikkelde gaatjes-camera's (zonder lens), of gestapelde fonkelaars 68 00:05:15,000 --> 00:05:20,000 die korte flitsen normaal licht geven als ze door Gamma-ray fotonen worden geraakt. 69 00:05:21,500 --> 00:05:26,000 In de 1990'er jaren, had NASA het Compton Gamma-ray Observatorium operationeel. 70 00:05:26,000 --> 00:05:30,500 Indertijd was dat het grootste en de meest gewichtige wetenschappelijke satelliet die ooit gelanceerd was. 71 00:05:30,500 --> 00:05:34,000 Een volledig uitgerust natuurkundig laboratorium in de ruimte. 72 00:05:34,500 --> 00:05:40,500 In 2008 werd Compton opgevolgd door GLAST (de Gamma-ray Large Area Space Telescope). 73 00:05:41,500 --> 00:05:44,500 Het zal het heelal in haar hoge frequentie bestuderen, 74 00:05:44,500 --> 00:05:47,000 alles, van donkere materie tot pulsars. 75 00:05:49,500 --> 00:05:53,000 Momenteel hebben astronomen zelfs twee X-ray ruimtetelescopen in de ruimte: 76 00:05:53,000 --> 00:05:55,500 NASA’s Chandra X-ray observatorium, 77 00:05:55,500 --> 00:06:02,000 en ESA’s XMM-Newton observatorium Ze bestuderen beide de heetste plekken in het heelal. 78 00:06:05,000 --> 00:06:08,000 Zo ziet het de hemel er uit in X-ray frequentiebereik. 79 00:06:09,000 --> 00:06:11,500 De uitgestrekte verschijningen zijn gaswolken, 80 00:06:11,500 --> 00:06:15,500 die verhit zijn tot miljoenen graden door schokgolven en overblijfselen van supernova's. 81 00:06:16,000 --> 00:06:19,500 De heldere punten zijn X-ray binaraire sterren: 82 00:06:19,500 --> 00:06:24,000 neutronen sterren of zwarte gaten die materie opslokken van een ster in de buurt. 83 00:06:24,500 --> 00:06:27,500 Dit hete, binnenvallende gas straalt X-rays uit. 84 00:06:28,500 --> 00:06:34,500 Evenzo, onthullen X-ray telescopen superzware zwarte gaten in de kernen van verweg gelegen sterrenstelsels. 85 00:06:34,500 --> 00:06:39,000 Materie dat in een spiraal inwaarts wordt binnen getrokken, wordt heet genoeg om in het X-ray frequentiebereik te stralen, 86 00:06:39,000 --> 00:06:43,000 net voordat het in het zwarte gat valt waarna het helemaal niet meer waarneembaar is. 87 00:6:43,500 --> 00:06:48,500 Heet en ijl gas vult ook de ruimte tussen individuele sterrenstelsels in een cluster. 88 00:06:49,000 --> 00:06:56,500 Soms is dit intra-cluster gas met schokken onder druk gezet, en verhit tot zelfs hogere temperaturen dan wanneer sterrenstelsels botsen, of zelfs sterrenclusters samensmelten. 89 00:06:57,500 --> 00:07:03,000 Nog spannender zelfs zijn Gamma-ray uitbarstingen, de meest energieke gebeurtenissen in ons heelal! 90 00:07:03,000 --> 00:07:09,000 Dit zijn catastrofale termische explosies van zeer zware, snel ronddraaiende sterren. 91 00:07:09,000 --> 00:07:15,500 In minder dan een seconde - geven ze meer energie vrij dan onze Zon vrijgeeft .. in 10 MILJARD JAAR ! ! 92 00:07:19,000 --> 00:07:25,000 Hubble, Spitzer, Chandra, XMM-Newton en GLAST zijn allemaal veelzijdige giganten. 93 00:07:25,500 --> 00:07:29,500 Maar sommige telescopen zijn veel kleiner en hebben meer specifieke missies: 94 00:07:30,000 --> 00:07:32,000 neem COROT bijvoorbeeld. 95 00:07:32,500 --> 00:07:37,500 Deze franse satelliet is toegewijd aan stellaire seismologie en het bestuderen van exoplaneten. 96 00:07:38,000 --> 00:07:39,500 Of neem NASA’s Swift satelliet, 97 00:07:39,500 --> 00:07:45,500 een observatorium voor zowel X-ray als Gamma-ray, ontworpen om het mysterie van Gamma-ray uitbarstingen te ontrafelen. 98 00:07:46,500 --> 00:07:51,000 En dan is er nog de WMAP (de Wilkinson Microwave Anisotropy Probe). 99 00:07:51,000 --> 00:07:57,500 Binnen 2 jaren in de ruimte, had het de hele kosmische achtergrondstraling al in kaart gebracht, in meer detail dan ooit tevoren. 100 00:07:58,500 --> 00:08:04,000 WMAP gaf kosmologen de beste blik ooit van één van de vroegste fases van ons heelal, 101 00:08:04,000 --> 00:08:07,500 iets meer dan 13 miljard jaar geleden. 102 00:08:08,500 --> 00:08:13,000 Het in kaart brengen van deze grens in het heelal is één van de meest boeiende ontwikkelingen in de geschiedenis van de telescoop. 103 00:08:13,500 --> 00:08:15,000 Dus, wordt vervolgd..